Biznes olamiga endi kirgan va kompaniyasi rivojlanayotgan ishbilarmonlarda ko‘pincha shunday savol tug‘iladi: “Kompaniya ish jarayonida barcha vazifalarni bajarishlari uchun xodimlarga barcha imkoniyatni yaratib bersa ham nega xodimlar mas’uliyatni o‘z zimmalariga olishni istamaydi?”. Bu savol ko‘pgina menejerlar uchun haqiqiy bosh og‘rig‘iga aylangani va o‘zi ham bu muammoga duch kelganini aytadi “в ОТПУСК без СТРЕССА” nomli sayohatlar haqida YouTube blog olib boruvchi Mixail Sidorov. U vc.ru nashrida aynan mana shu mavzu bilan maqola e’lon qildi (rus tilida). Marketingbolimi.uz uni o‘zbek tilida taqdim etadi.
Nima uchun xodimlar mas’uliyatni o‘z zimmalariga olishni xohlamaydi?
Men bir marta tadbirkor bu muammoga misol sifatida keltirmoqchi bo‘lgan hikoyani o‘qidim. Bu kichik korxona direktori bilan bo‘lgan suhbat:
— Men xodimlarga mustaqil ravishda qaror qabul qilish imkoniyatini beraman, lekin ular buni xohlamaydi, oxir-oqibat barcha qarorlar mening zimmamda...
— Bu kabi holatlar qanday sodir bo‘lganini aniq misol orqali keltira olasizmi?
— Albatta, shunday voqea bo‘lgan... Mashinamiz buzilgan, kerakli qismini mahalliy bozordan sotib olish kerak edi. Men operatorga qo‘ng‘iroq qildim, unga pul berdim va “borib, sotib oling”, — deb vazifa berdim. U ketdi, keyin bozordan turib menga qo‘ng‘iroq qildi va “Kerakli qism yo‘q, lekin analogi bor, sotuvchining aytishicha, analogi mos kelishi kerak. Men uni sotib olishim kerakmi?”, — deb so‘radi.
— Demak…
“Men unga vakolat berdim, o‘zi qaror qabul qilish va kerakli qismni sotib olish huquqini berdim, lekin oxir-oqibat u baribir ma’uliyatni menga yukladi. Nega u mashinaning tafsilotlarini mendan yaxshiroq tushunsa ham, o‘zi xarid qila olmadi?
— Ayting-chi, agar vazifa mustaqil bajarilgan holatda natija noto‘g‘ri bo‘lsa nima bo‘ladi?
— Masalan?
— Tasavvur qiling-a, u sizga qo‘ng‘iroq qilmagan va aslida shunga o‘xshash qismni sotib olgan. Zavodga kvitansiya bilan olib keldim, hammasi joyida edi... Siz tekshirib ko‘rdingiz va bu qism mos keladi va o‘rnatish mumkin degan qarorga keldingiz. Hammasi yaxshi ko‘rinardi, lekin o‘rnatishdan keyin mashina hali ham to‘g‘ri ishlamayapti. Keyin nima qilardingiz?
— Men uning maoshidan qismning narxini ushlab qolardim!
“Va shuning uchun sizning xodimlaringiz javobgarlikni o‘z zimmalariga olmaydi...”
— Xo'sh, nega?!
— Keling, vaziyatingizni biroz o‘zgartiraylik. Agar siz o‘zingiz bozorga borgan bo‘lsangiz va xuddi shu tarzda tajriba va bilimingizga tayanib, oxir-oqibat mos kelmaydigan qismni sotib olsangiz nima bo‘ladi?
— Hechqisi yo'q, men borib boshqa qismini qidiraman ...
—Ya’ni, xodimning o‘zi qaror qabul qilganda, siz uni hatto o‘zi qilgan xatolari uchun ham jazolaysiz. Ammo qaror qabul qilsangiz, o‘zingizni jazolamaysiz. Shuning uchun xodimlar jazodan qo‘rqib, javobgarlikdan qochishga harakat qilishadi. Natijada, siz mas’uliyatni topshirasiz, lekin xodimlar buni qabul qilmaydi. Ular oqibatida adolatsiz jazolanishni istamaganlari uchun mas’uliyatni zimmasiga olishmaydi.
Bunday vaziyatda menejer nima qilishi kerak?
Xodimlarning mas’uliyatini oshirish uchun ularga jazosiz holda kichik xatolarga yo‘l qo‘yish va ulardan saboq olish imkoniyatini berish kerak. Menejerlar xodimlarga ko‘proq mas’uliyatni o‘z zimmasiga olishga qulay bo‘lgan ishonch muhitini yaratishi lozim.
Ushbu misol xatolar uchun jazodan qo‘rqish xodimlarning javobgarlikdan qochishlariga qanday olib kelishi mumkinligini ko‘rsatadi. Agar ular xatoga yo‘l qo‘yishsa, hatto ularning bilim darajasida qaror oqilona bo‘lsa ham, ular oqibatlaridan qo‘rqishadi.
Agar xatolar juda katta bo‘lmasa, qabul qilinadi, ularni tuzatish mumkin va ular biznesga jiddiy yo‘qotishlarga olib kelmaydi.
Qanday qilib menejerlar xodimlardan ko‘proq mas’uliyat olishlari mumkin?
Ushbu o‘nta qadamni bajarishga harakat qiling:
1. To‘g‘ri odamlarni tanlang: Vakolat berishda asosiy nuqtalardan biri vazifalarni bajarish uchun to‘g‘ri odamlarni tanlashdir. Ularning malakasi, tajribasi va qobiliyatlariga e’tibor bering. Mas’uliyatni kerakli ko‘nikma va bilimga ega deb hisoblagan kishilarga topshirish yaxshiroqdir.
2. Aniq taxminlarni belgilang: topshiriqni topshirayotganda, kutish va maqsadlarni muhokama qilish uchun vaqt ajrating. Xodimga qanday natijalar kutayotganingizni va muvaffaqiyatni qanday me’zonlar asosida tan olishingizni ayting. Sizning ko'rsatmalaringiz qanchalik aniq bo'lsa, tushunmovchiliklar kamroq bo‘ladi.
3. Jarayonni kuzatib boring: delegatsiya nazoratning yetishmasligini anglatmaydi. Xodimning topshiriqni to‘g‘ri bajarishi va muammolarga duch kelmasligi uchun u bilan muntazam ravishda muloqot qilish muhimdir. Bu yakuniy natijada kutilmagan ekstra hodisalarning oldini olishga yordam beradi.
4. Resurslar va qo‘llab-quvvatlash bilan ta’minlash: Xodimning vazifani bajarish uchun barcha kerakli manbalar, ma’lumotlar va yordamga ega ekanligiga ishonch hosil qiling. Agar biror narsa etishmayotgan bo‘lsa, uni taqdim eting.
5. Xodimlaringizga yangi ko‘nikmalarni o‘rgating va rivojlantiring: bu vazifalarni boshqa insonga yuklab, muhimlarini o‘zida olib qolish, prioritetlarni belgilash, shuningdek, xodimlarni rivojlantirish uchun vosita bo'lib xizmat qilishi mumkin. Vaqt o‘tishi bilan ularga yanada qiyin vazifalarni berib, yangi murakkab tajriba orttirish imkoniyatini bering.
6. Xodimlaringizga ishoning: esda tutingki, siz o‘z xodimlaringizga vazifalarni topshirasiz, chunki siz ularning qobiliyatlariga ishonasiz. Ishonch motivatsiya va mustaqillikka yordam beradi.
7. Natijalarni tahlil qiling va muhokama qiling: topshiriqni bajarib bo‘lgach, natijalarni tahlil qiling. Qaysi vazifa yaxshi bajarilgan va qaysi birining natijasini yanada yaxshilash mumkinligini muhokama qiling. Bu sizga tajribani o‘rganishga va kelajakda o‘z yuklamangizni kamaytirib, boshqalarga ko‘chirish jarayonini yanada samarali qilishga yordam beradi.
8. Xatolarga bag‘rikeng bo‘ling: xatolar bo‘lishi mumkin va bu yaxshi. Agar xatolar xodimlaringiz vazifasini adolatli amalga oshirib, o‘z vakolatlari doirasida qilishgan bo‘lsa, ularni xatolari uchun jazolamaslik kerak. Ularga xatolardan saboq olishlariga va professional o‘sishiga yordam bering.
9. Fikr-mulohaza almashish tizimini yarating: xodimlar bilan doimiy muloqot motivatsiya va tushunishni saqlashga yordam beradi. Ularning taraqqiyoti va mumkin bo‘lgan professional o‘sish istiqbollarini muntazam ravishda muhokama qiling.
10. Muvozanatni saqlang: delegatsiya muvozanatli bo‘lishi kerak. Bitta xodimni vazifalar bilan ortiqcha yuklamang va turli vazifalarni turli odamlarga topshirishdan tortinmang.
Vakolatlarni topshirish boshqaruvning muhim vositasidir. Vakolatni to‘g‘ri topshirishni biladigan rahbar o‘z jamoasining rivojlanishiga hissa qo‘shadi, xodimlarning motivatsiyasini oshiradi va umuman tashkilotning samaradorligini oshiradi.
Nima uchun xodimlar mas’uliyatni o‘z zimmalariga olishni xohlamaydi?
Men bir marta tadbirkor bu muammoga misol sifatida keltirmoqchi bo‘lgan hikoyani o‘qidim. Bu kichik korxona direktori bilan bo‘lgan suhbat:
— Men xodimlarga mustaqil ravishda qaror qabul qilish imkoniyatini beraman, lekin ular buni xohlamaydi, oxir-oqibat barcha qarorlar mening zimmamda...
— Bu kabi holatlar qanday sodir bo‘lganini aniq misol orqali keltira olasizmi?
— Albatta, shunday voqea bo‘lgan... Mashinamiz buzilgan, kerakli qismini mahalliy bozordan sotib olish kerak edi. Men operatorga qo‘ng‘iroq qildim, unga pul berdim va “borib, sotib oling”, — deb vazifa berdim. U ketdi, keyin bozordan turib menga qo‘ng‘iroq qildi va “Kerakli qism yo‘q, lekin analogi bor, sotuvchining aytishicha, analogi mos kelishi kerak. Men uni sotib olishim kerakmi?”, — deb so‘radi.
— Demak…
“Men unga vakolat berdim, o‘zi qaror qabul qilish va kerakli qismni sotib olish huquqini berdim, lekin oxir-oqibat u baribir ma’uliyatni menga yukladi. Nega u mashinaning tafsilotlarini mendan yaxshiroq tushunsa ham, o‘zi xarid qila olmadi?
— Ayting-chi, agar vazifa mustaqil bajarilgan holatda natija noto‘g‘ri bo‘lsa nima bo‘ladi?
— Masalan?
— Tasavvur qiling-a, u sizga qo‘ng‘iroq qilmagan va aslida shunga o‘xshash qismni sotib olgan. Zavodga kvitansiya bilan olib keldim, hammasi joyida edi... Siz tekshirib ko‘rdingiz va bu qism mos keladi va o‘rnatish mumkin degan qarorga keldingiz. Hammasi yaxshi ko‘rinardi, lekin o‘rnatishdan keyin mashina hali ham to‘g‘ri ishlamayapti. Keyin nima qilardingiz?
— Men uning maoshidan qismning narxini ushlab qolardim!
“Va shuning uchun sizning xodimlaringiz javobgarlikni o‘z zimmalariga olmaydi...”
— Xo'sh, nega?!
— Keling, vaziyatingizni biroz o‘zgartiraylik. Agar siz o‘zingiz bozorga borgan bo‘lsangiz va xuddi shu tarzda tajriba va bilimingizga tayanib, oxir-oqibat mos kelmaydigan qismni sotib olsangiz nima bo‘ladi?
— Hechqisi yo'q, men borib boshqa qismini qidiraman ...
—Ya’ni, xodimning o‘zi qaror qabul qilganda, siz uni hatto o‘zi qilgan xatolari uchun ham jazolaysiz. Ammo qaror qabul qilsangiz, o‘zingizni jazolamaysiz. Shuning uchun xodimlar jazodan qo‘rqib, javobgarlikdan qochishga harakat qilishadi. Natijada, siz mas’uliyatni topshirasiz, lekin xodimlar buni qabul qilmaydi. Ular oqibatida adolatsiz jazolanishni istamaganlari uchun mas’uliyatni zimmasiga olishmaydi.
Bunday vaziyatda menejer nima qilishi kerak?
Xodimlarning mas’uliyatini oshirish uchun ularga jazosiz holda kichik xatolarga yo‘l qo‘yish va ulardan saboq olish imkoniyatini berish kerak. Menejerlar xodimlarga ko‘proq mas’uliyatni o‘z zimmasiga olishga qulay bo‘lgan ishonch muhitini yaratishi lozim.
Ushbu misol xatolar uchun jazodan qo‘rqish xodimlarning javobgarlikdan qochishlariga qanday olib kelishi mumkinligini ko‘rsatadi. Agar ular xatoga yo‘l qo‘yishsa, hatto ularning bilim darajasida qaror oqilona bo‘lsa ham, ular oqibatlaridan qo‘rqishadi.
Agar xatolar juda katta bo‘lmasa, qabul qilinadi, ularni tuzatish mumkin va ular biznesga jiddiy yo‘qotishlarga olib kelmaydi.
Qanday qilib menejerlar xodimlardan ko‘proq mas’uliyat olishlari mumkin?
Ushbu o‘nta qadamni bajarishga harakat qiling:
1. To‘g‘ri odamlarni tanlang: Vakolat berishda asosiy nuqtalardan biri vazifalarni bajarish uchun to‘g‘ri odamlarni tanlashdir. Ularning malakasi, tajribasi va qobiliyatlariga e’tibor bering. Mas’uliyatni kerakli ko‘nikma va bilimga ega deb hisoblagan kishilarga topshirish yaxshiroqdir.
2. Aniq taxminlarni belgilang: topshiriqni topshirayotganda, kutish va maqsadlarni muhokama qilish uchun vaqt ajrating. Xodimga qanday natijalar kutayotganingizni va muvaffaqiyatni qanday me’zonlar asosida tan olishingizni ayting. Sizning ko'rsatmalaringiz qanchalik aniq bo'lsa, tushunmovchiliklar kamroq bo‘ladi.
3. Jarayonni kuzatib boring: delegatsiya nazoratning yetishmasligini anglatmaydi. Xodimning topshiriqni to‘g‘ri bajarishi va muammolarga duch kelmasligi uchun u bilan muntazam ravishda muloqot qilish muhimdir. Bu yakuniy natijada kutilmagan ekstra hodisalarning oldini olishga yordam beradi.
4. Resurslar va qo‘llab-quvvatlash bilan ta’minlash: Xodimning vazifani bajarish uchun barcha kerakli manbalar, ma’lumotlar va yordamga ega ekanligiga ishonch hosil qiling. Agar biror narsa etishmayotgan bo‘lsa, uni taqdim eting.
5. Xodimlaringizga yangi ko‘nikmalarni o‘rgating va rivojlantiring: bu vazifalarni boshqa insonga yuklab, muhimlarini o‘zida olib qolish, prioritetlarni belgilash, shuningdek, xodimlarni rivojlantirish uchun vosita bo'lib xizmat qilishi mumkin. Vaqt o‘tishi bilan ularga yanada qiyin vazifalarni berib, yangi murakkab tajriba orttirish imkoniyatini bering.
6. Xodimlaringizga ishoning: esda tutingki, siz o‘z xodimlaringizga vazifalarni topshirasiz, chunki siz ularning qobiliyatlariga ishonasiz. Ishonch motivatsiya va mustaqillikka yordam beradi.
7. Natijalarni tahlil qiling va muhokama qiling: topshiriqni bajarib bo‘lgach, natijalarni tahlil qiling. Qaysi vazifa yaxshi bajarilgan va qaysi birining natijasini yanada yaxshilash mumkinligini muhokama qiling. Bu sizga tajribani o‘rganishga va kelajakda o‘z yuklamangizni kamaytirib, boshqalarga ko‘chirish jarayonini yanada samarali qilishga yordam beradi.
8. Xatolarga bag‘rikeng bo‘ling: xatolar bo‘lishi mumkin va bu yaxshi. Agar xatolar xodimlaringiz vazifasini adolatli amalga oshirib, o‘z vakolatlari doirasida qilishgan bo‘lsa, ularni xatolari uchun jazolamaslik kerak. Ularga xatolardan saboq olishlariga va professional o‘sishiga yordam bering.
9. Fikr-mulohaza almashish tizimini yarating: xodimlar bilan doimiy muloqot motivatsiya va tushunishni saqlashga yordam beradi. Ularning taraqqiyoti va mumkin bo‘lgan professional o‘sish istiqbollarini muntazam ravishda muhokama qiling.
10. Muvozanatni saqlang: delegatsiya muvozanatli bo‘lishi kerak. Bitta xodimni vazifalar bilan ortiqcha yuklamang va turli vazifalarni turli odamlarga topshirishdan tortinmang.
Vakolatlarni topshirish boshqaruvning muhim vositasidir. Vakolatni to‘g‘ri topshirishni biladigan rahbar o‘z jamoasining rivojlanishiga hissa qo‘shadi, xodimlarning motivatsiyasini oshiradi va umuman tashkilotning samaradorligini oshiradi.